12 ارديبهشت، سالروز شهادت علامه فقيد، استاد شهيد مرتضي مطهري و «روز معلم» است. به پاس خدمات ارزنده اين شهيد بزرگوار به فرهنگ اهل بيت و در گراميداشت خاطره شهادت او و يادكرد از اينكه اين معلّم نمونه، در حرم مطهر حضرت معصومه(ع) مدفون است، به معرفي كتاب «جلوه‏هاي معلمي استاد مطهري» مي‏پردازيم.
«كوثر» «جلوه‏هاي معلمي استاد مطهري»، در 316 صفحه وزيري، از سوي انتشارات «مدرسه»، اولين بار در سال 64 منتشر شد. چاپ سوم آن در سال 69 بود. در پيشگفتار اين مجموعه آمده است: «معرفي مدرسان و استادان بزرگ اسلامي و شناساندن شيوه‏هاي تعليم آنها، در بسياري جهات مي‏تواند نقطه شروعي براي اين كار باشد، تا برنامه‏ريزان، معلمان و دانش‏آموزان ما دريابند كه بهره‏وران از چشمه پاك و گواراي اسلام، علم را نور الهي، معلم را وارث انبياء، شاگردان را يتيم آل محمد و تعليم را يك وظيفه ديني و تكليف الهي به حساب مي‏آورند.»
كتاب در هفت فصل تنظيم شده است: «فصل اول» به سيماي درخشان شهيد مطهري از منظر تني چند از زبدگان امت و بزرگان اهل نظر نگاه شده است. مطلع اين بخش، گزيده‏اي از چندين پيام حضرت امام خميني(قدّس سرّه) درباره استاد شهيد است، سپس سخناني از مقام معظم رهبري و اينكه «آثار شهيد مطهري، مبناي فكري نظام جمهوري اسلامي ايران است.» و برخي نظرهاي ديگر از شخصيتهاي ديگر «فصل دوم»، مروري بر زندگاني شهيد مطهري است، از دوران طلبگي‏اش، از اساتيد و تحصيلاتش، از زندگاني خانوادگي، فرزندان، خانواده و فرزندان و نحوه برخورد با آنان، كه منبع عمده اينها برخي مصاحبه‏ها با افراد خانواده است و نيز برگرفته از نامه‏هاي شهيد به فرزندانش.
همچنين سيري در مبارزات اعتقادي و سياسي استاد شهيد تا آنجا كه به شهادت او مي‏انجامد و داغي ابدي بر دل آشنايان و شاگردان مي‏گذارد و امام را به سوگ مي‏نشاند. «فصل سوم»، با عنوان «جلوه‏هاي معلمي استاد»، خاطرات و ديدگاههاي شاگردان و ياران آن فقيه است، از زبان كساني كه سالها با او همدم و مونس و همراه بوده‏اند، يا خوشه چين خرمن دانش و معنويت و فضايلش بوده‏اند. شيوه‏هاي معلمي، رفتارها و روحيات استاد، در همين بخش قابل خواندن و بهره‏گيري است.
از اين بوستان معطر، به اين دسته گل بسنده كنيم، از زبان آيت اللّه‏ جوادي آملي كه درباره استاد فرموده است: «... شهيد مطهري دلي داشت دلباخته به قرآن، مغزي داشت سرسپرده به عرفان، جاني داشت وابسته به برهان. متفكر بود، اهل دل بود، اهل معني بود. آنچه در تمام برخوردها با شهيد مطهري كاملا محسوس بود، چه در جلسات خصوصي و چه در حضور استاد، در جلسه خصوصي استاد حرّيت و آزادي شهيد مطهري بود. او داراي دلي بود آزاد و داراي مغزي بود آزاد و قهرا داراي زباني و قلمي آزاد بود»(ص 78) از زبان كساني ديگر همچون حجة‏الاسلام فاكر، آية‏اللّه‏ طاهري خرم آبادي، حجة‏الاسلام محقق داماد، حجة‏الاسلام محمد تقي شريعتمداري، حجة‏الاسلام احمدي يزدي، آقاي حداد عادل، آقاي علي لاريجاني، آقاي جواهريان، آقاي غفاري، شهيد محلاتي، مطالب سودمندي در اين بخش آمده است.
از مباحث خواندني همين فصل، شيوه تحقيق و تدريس استاد مطهري است كه از زبان دو تن از شاگردان استاد، بيان شده است و از صفحه 109 تا ص 166 را به خود اختصاص داده است. در اين بخش، از استاد مطهري در مقام استاد و معلمي مبرز، در مقام محقّقي توانا و موشكاف، متكلّمي بصير و غيرتمند، مصلحي پرشور و روشن بين و احياگري جان سوخته و بيدار دل، به تفصيل سخن رفته است. به فرازهايي از اين بخش توجه كنيد: «مرحوم مطهري در تدريس نيز همچون ساير جنبه‏هاي زندگي‏اش بسيار منظّم و مقيّد به برنامه بود. در طول كلاس حتّي‏المقدور از مطلب اصلي دور نمي‏شد، رشته اصلي بحث را رها نمي‏كرد.
در هر كلاس، استعداد و بنيه مستمعين و متعلمين را در نظر مي‏گرفت و مطالب را متناسب با سطح معلومات جمع، عرضه مي‏كرد...»(ص112) «... مرحوم مطهري، علاوه بر وسعت معلومات، سخت موشكاف و نكته سنج و تحليل گر بود. آنچه را كه بسياري به سادگي از سر آن مي‏گذشتند و نكته‏اي در آن نمي‏يافتند، استاد با دقتي حيرت‏انگيز مورد كنكاش قرار مي‏داد و تناقضات دروني و نقاط ضعف آن را آشكار مي‏ساخت.»(ص 115) «... او همچنين پاسداري بيدار و هوشيار، با همه وجود به حراست از حصار و باروي دين پرداخت و در هر جا احتمال بروز رخنه و ايجاد شكافي داد، مجدانه به ترميم آن همت گماشت. در برابر هر حمله‏اي از سوي هر جناحي، كوشيد تا در حد توان خود، دفاع جانانه‏اي به عمل آورد...»(ص122) «... مرحوم مطهري به هيچ روي اهل سازش و مصالحه بخصوص آنجا كه پاي اسلام در ميان مي‏آمد نبود. بر خلاف بسياري از رجال و شخصيتهاي جامعه كه در مواضع مختلف بنابر مصالح شخصي و به منظور آنكه صيت خوششان بر باد نرود و يا مقام و موقعيتشان به خطر نيفتد، چشم خود را بر بسياري از امور خلاف شرع مي‏بستند و مهر سكوت بر لب مي‏زدند، مرحوم مطهري سكوت را ذنب لا يغفر مي‏دانست و محال بود كه صداي اعتراض خود را هر چه رساتر به گوشها نرساند»(ص 123)
«.. او در ادامه فعاليتهاي اصلاحي خويش، علاوه بر روشنگري و ارشاد در سنگر حوزه و دانشگاه، و از طريق جلسات وعظ و خطابه و نيز به وسيله انتشار كتب و رسالات و مقالات گوناگون در زمينه مسائل و موضوعات مورد نياز جامعه، به دو امر ديگر نيز سخت دلبسته بود: اول اصلاح سازمان روحانيت، و ديگر تربيت شاگردان و ياراني باوفا كه ادامه دهنده راه و به ثمر رساندن آن طرحها و نقشه‏هاي اصلاحي باشند.»(ص 132) «مرحوم مطهري، در سراسر زندگي پربركت خويش، دائما در انديشه احياء علوم دين و حيات بخشيدن بر جانهاي بي‏رمق مسلمين بود. او نه تنها خرافه‏زدايي و جدا ساختن پيرايه‏هايي را كه بر اندام دين وصله كرده بودند، پيشنهاد مي‏كرد و خود فعالانه در اين پالايش سهمي بسزا بر عهده گرفته بود...»(ص 138)
«فصل چهارم»، عنوان «مقالات» دارد و به بررسي و تحليل سير انديشه شهيد مطهري درباره امور اجتماعي پرداخته است و نظرات وي را پيرامون مسائلي چون: جامعه، طبقه‏بندي اجتماعي، تكامل اجتماعي، مشكل عقب ماندگي جوامع اسلامي معاصر، شيوه تفكر اجتماعي مسلمانان تحليل كرده است. منبع اين بررسي عمدتا مقالات شهيد و آثار گوناگون ايشان است. «شهيد مطهري و يهود»، عنوان مقاله‏اي ديگر در همين فصل است كه بيشتر به جريانهاي دشمني و كين توزانه يهود در مسائل فكري و فرهنگي و در عرصه تأليفات و كتب با اسلام و مسلمين پرداخته است.
مقاله ديگر در اين فصل، با عنوان «لغات و اصطلاحات تعليم و تربيت در آثار استاد» به بيان ديدگاههاي استاد در اين زمينه پرداخته است. نوعي استخراج لغات و اصطلاحات در آثار شهيد، به منظور دستيابي به مفاهيم تربيتي اسلام. اين عناوين استخراج شده كه هر كدام توضيحي را هم برگفته از آثار استاد همراه دارد، فراوان است، از قبيل: تعليم، علم مسموع، علم مطبوع، روح علمي، عقل، عاقل، صنعت، تربيت، امنيت، آزادي معنوي، آزادي تفكر و عقيده، از خودبيگانگي، تزكيه نفس، تدبر، نقد و انتقاد، حكمت نظري، حكمت عملي، علم اخلاق، ميل و اراده، عادت، فطرت، غريزه، طبيعت، رشد، رهبري، مديريت اجتماعي، ايمان، تكامل فرد و جامعه، احساس نيايش، بلوغ، خودآگاهي فطري، خودآگاهي پيامبرانه، تقوا، حسن و قبح فعلي و فاعلي، مغفرت، تنبيه، توبه و... در مقاله‏اي ديگر «راه و رسم معلّمي» استاد را توضيح داده است.
بررسي نهضتهاي ضد عقل در تاريخ اسلام، عنوان مقاله‏اي ديگر است كه بر مبناي آثار استاد، تحقيق شده است. يكي از آثار استاد، كتاب «تعليم و تربيت اسلامي» است. مقاله ديگر اين فصل، چكيده‏اي از اين كتاب را ارائه مي‏دهد، در بيست صفحه، كه كاري ارزنده است. و... «فصل پنجم»، اشعار است. آغاز اين بخش، سروده‏اي از خود علامه مطهري آمده است كه به استقبال شعر يكي ديگر از شاعران معاصر پس از جريانات 15 خرداد سروده است. سپس نمونه‏هايي از اشعار شاعران معاصر درباره استاد شهيد، آمده است.
از كساني همچون سپيده كاشاني، حميد سبزواري، محمود شاهرخي، جعفر ابراهيمي، نصراللّه مرداني، جمالي، سيد حسن حسيني، عليرضا ميرزا محمد، قيصرامين پور، سهرابي نژاد، جواد محدثي، جواد محقق و... شعر استاد سبزواري (اي مجاهد اي شهيد مطهر ...) سرود شده است كه همه بارها شنيده‏ايد. چند بيت از شعر پيرمرد صاحبدل شيراز، جمالي (مذنب) اينگونه است: آنكه با روح خدا همسفر دلها بود آنكه در خلوت انديشه خود با ما بود سيرتي داشت كه در پرده صورت ننشست صورتي داشت كه صورتگر از او پيدا بود بينشي داشت كه ناديده خدا را مي‏ديد دانشي داشت كه روشنگر هر اعمي بود همه دانند، ولي او ز خدا مي‏دانست همه گويند، ولي او ز خدا گويا بود خشك مغزان خطا رفته به دنبال سراب تشنه مردند به هر وادي و او دريا بود زنده با عشق خدا بود و بقا يافت ز مرگ مردني داشت كه چون زندگيش زيبا بود (ص 289) باري... در اين نگاه گذرا و اجمالي به كتاب سودمند و خواندنيِ «جلوه‏هاي معلّمي استاد» مشام جان با عطر معنويت و صداقتي آشنا مي‏شود كه در سراسر زندگي اين خدايي مرد وجود داشت. مطالعه اين كتاب، براي هر دانش پژوه، معلّم و فرهنگي، سودمند و كارساز است. پايان
معرفي را توصيه ماندگار امام راحل «قدّس سرّه» قرار مي‏دهيم كه در پيام خويش فرمود: «... من به دانشجويان و طبقه روشنفكران متعهد توصيه مي‏كنم كه كتابهاي اين استاد عزيز را نگذارند با دسيسه‏هاي غير اسلامي فراموش شود.»(ص 14) ...
روحش شاد و آثارش جاودان